Tayyare asrın en yeni nakliye vasıtası ve milletin en mükemmel silahı olmasına rağmen bir tayyare makinisti mesleğinin en ince teferruatını kavramış olmalıdır.
Bu itibarla bir tayyare makinisti makineye taalluk¹ eden bütün işlerde muvaffak olabilecek bir kabiliyette yetişir. Makinistin tayyare üzerinde oynadığı role dair mütalaa lüzumsuzdur. Makinistsiz bir tayyare, durmuş bir saatten farksızdır. Bir tayyarenin en ağır yükü makinistin omuzlarındadır. Uzun yorgunluklardan çıkan makine onun ihtimamkâr ve müşfik parmakları arasında temizlenmeye, silinmeye, tamir edilmeye ihtiyaç hisseder. Makinist tayyarenin adeta canıdır.
Bir turna katarı gibi sıraya dizilmiş tayyareler makinistleri yoksa kalplerimize hiçbir heyecan vermezler. Çünkü onlar, suyu çekilmiş bir değirmene benzerler. Tayyare Makinist Mektebi’nin 100 talebesi vardır. Bu talebe en son usul ve araçla yetiştirilmektedir.
Tesis bir dershane, bir yatak koğuşu, bir yemekhane ve hamamdan mürekkeptir² Mektep mükemmel bir motor atölyesi, tesviye ve demirhane ve altı tayyarelik bir kurma hangara maliktir. Bu sene ilk semeresini verecek olan mektep, hem Türk tayyareciliğini hem de büyük bir ihtimamla işlemeye muhtaç olan memleketimizin makinecilik sahasını ilim ve fenle mücehhez³ olarak takviye edecek ve mektep iktisadi inkılâbımızın bir yardımcısı olacaktır kanaatindeyiz.⁴
İstanbul Yeşilköy’de 23 Nisan 1926 tarihinde eğitime başlayan Tayyare Makinist Mektebi 1926 ile 1928 yılları arasında iki dönem olarak eğitim vermiş ve toplamda 172 sivil tayyare makinisti yetiştirmiştir. Yetiştirilen sivil tayyare makinistlerinden bir kısmı 1 Haziran 1929 tarihinde kabul edilen 1492 sayılı kanunun 10/d maddesine istinaden Başgedikli rütbesi ile Hava Küçük Zabitliğine geçirilmiştir.
15 Eylül 1928 tarihinde okulun adı Yeşilköy Küçük Zabit Hava Makinist Okulu olarak değiştirilmiştir. Küçük Zabit Hava Makinist Okulu 1929 yılında İzmir’den Eskişehir’e taşınan Uçuş Okulu⁵ bünyesine alınarak Eskişehir Hava Okulu oluşturulmuştur. Eskişehir’e bağlı olmasına karşın eğitimler Yeşilköy’de devam etmiştir.
Eskişehir’deki Hava Okullar Komutanlığı’na bağlanarak bir ara Bakım Okulu ismini de alan Yeşilköy Küçük Zabit Hava Makinist Okulu gerçek anlamda Yeşilköy Küçük Zabit Hava Makinist Mektebi Eskişehir’e 1935 yılının Eylül ayında taşınmıştır.⁶
Hava Mektebi Talimatnamesine gereğince her yıl mezun olan makinistlerden 8 hava gedikli küçük zabit ile 4 deniz gedikli küçük zabit pilotaj için ayrılmaktaydı. Küçük Zabitlerin pilot olabilmesi için aranan şartlar, sıhhati uygun olmak ile layık ve istekli olmalarıydı.
Pilotaj eğitimi için seçilen gedikli küçük zabit ilk açılacak kurs dönemine kadar hava okulu uçak bölüklerine veya yakın uçak bölüklerine makinist olarak görevlendirilirdi. Eğitim döneminin başlamasıyla hava okuluna dönerek, okul talimatının 97. Ve 137. Maddeleri gereğince pilotaj eğitimine alınırdı.⁷ Yeşilköy Küçük Zabit Hava Makinist Okulu adı ile askeri kimlik kazandırılan okuldan 20 kişi Türk havacılığının ilk askeri kimlikli tayyare makinisti olarak mezun oldular. Eğitimleri iki yıl süren bu makinistler 1930 yılında Hava Kuvvetlerine katıldılar.
UÇAK MAKİNİSTİ GEDİKLİ ÇAVUŞ OSMAN NURİ SOYSAL
1930 yılında mezun olan gedikli uçak makinistlerinden Osman Nuri Soysal, gedikli çavuş rütbesi ile makinistlik yapmak üzere ilk birliği olan Diyarbakır 2. Tayyare Alayı’na tayin edilir.
Hava mektepleri talimatı gereğince pilot olma niteliklerine sahip olan uçak makinistleri, uçuş okulunda pilotaj eğitimine başlayana kadar birliklerinde uçak makinisti olarak görevlerine devam ederler. Görevleri boyunca bakım ve onarımlarını yaptıkları uçakların tecrübe uçuşlarında pilot ile birlikte test uçuşuna da çıkarlar. Bu nedenle birliklerinde uçuşlara da katılan makinistlere yarım kanat bröve takma zorunluluğu getirilmiştir.
1942 yılında kendi isteği ile Hava Yer sınıfına geçen Gedikli (Astsubay) Osman Nuri Soysal, 23 Nisan 1951 tarihinde Bursa’da ailesi ile bu fotoğrafı çektirdiğinde üniformasında pilot brövesi bulunmamaktadır. 1956 yılında emekli olarak Türk Hava Kuvvetlerinden ayrılmıştır. Emekliliğini Akşehir’de kızı ile birlikte geçiren O.Nuri Soysal 1991 yılında vefat etmiştir.
Güzel bir tesadüf ile tanıştığım Başkent Üniversitesi Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü Dr. Öğretim Üyesi (Arkeolog) Tulga Albustanlıoğlu’nun anne tarafından büyükbabası Nafiz Soysal’ın erkek kardeşi olan pilot Osman Nuri Soysal hakkında şimdilik bulabildiğim bilgileri paylaşmak istedim. Değerli hocama saygılarımla.
Mustafa KILIÇ
Havacılık Tarihi Araştırmacısı – Yazar
sontayyareci @gmail.com
Üstadım değerli çalışmalarınla bizlere tarihinizden ışık tuttuğun için sonsuz teşekkürler. Büyük bir heyecan ve zevkle okudum takdir ve teşekkürlerimi arz ederim.
Türk Havacılık Tarihine katkıları bunlunmuş çok değerli şahsiyetlere saygılarımı sunarım. Ruhları şad olsun. Bizlere bu bilgileri ileten değerli yazarımız Sayın Mustafa Kılıç Beyefendiye çok teşekkür ederim.
Cumhuriyet ile birlikte teknolojide ilerledik.sonra siyaset teknolojiyi baskıladı,dış güçlere yenildik.Üzgünüm.
Arastirmacilik yönünün şapka çıkarıyorum.
Eskiler çok daha dayanıklı çok daha bilgili ve her konuya yatkın insanlarmış. Babamda rahmetli tahtadan maket uçak tren araba yapar akordeon çalar resim yapardı. Hangar yıkamaktan lastik değiştirmeye motora yağ eklemekten silah ayarına kadar birçok işi de makinistle beraber yaparmış o nesil bambaşkaymış.
Araştırmacı ve inceleyici kişiliğinle bize ulaştırdığın kıymetli bilgiler için teşekkürler. İyi ki varsın. THK senin bu özverili çalışmalarını asla unutamaz.
Çok sevdiğim bir öğrencim ile konuşurken konu havacılığa geldi. İstiklal Madalyası sahibi dedem Nafiz Soysal’ın erkek kardeşi pilot Osman Nuri Soysal hakkında elimdeki fotoğraflar dışında hiç bilgi sahibi olamadığımı söylerken “Hocam babam Havacılık Tarihi üzerine çalışıyor” demesiyle. 2 gün sonra çok değerli Havacılık Tarihi Araştırmacısı Mustafa Kılıç bey üniversiteye ziyaretime geldi. Yine 2 gün içinde de pilot dedemiz hakkında tarihsel kayıtları da bularak çok anlamlı ve kıymetli yazısını benimle paylaştı. Kendisine ne kadar teşekkür etsem azdır.