Akademik Disiplin, Bilimsel Temeller ve Profesyonel Uçuşa Giden Yol
Giriş
Pilot olmak, yalnızca bir meslek edinme sürecinden ibaret değildir; bu, gökyüzüne uzanan bir yaşam biçimini, mutlak sorumluluk duygusunu ve sarsılmaz bir disiplini gerektirir. Özellikle Türkiye’nin havacılık alanında köklü devlet kurumlarından biri olan Eskişehir Teknik Üniversitesi (ESTÜ) Pilotaj Bölümü, bu süreci yalnızca teknik bir eğitim değil, aynı zamanda bir karakter inşası olarak ele alır.
Bu makalede, ESTÜ pilotaj bölümüne giriş sürecinden başlayarak, aday pilotların geçtiği akademik ve uygulamalı eğitim aşamaları, disiplin anlayışı ve profesyonel pilotluğa uzanan yol bilimsel ve akademik bir dille analiz edilecektir. Amaç, pilotaj eğitiminin yüzeyde görünenin çok ötesinde bir zihinsel, fiziksel ve entelektüel gelişim süreci olduğunu ortaya koymaktır.
1. Pilotaj Eğitimine Giriş: Sınavdan Öte Bir Eleme Süreci
Her yıl binlerce genç, pilot olma hayaliyle üniversite sınavına girerken, çok azı bu hayalini gerçekleştirebilecek temel şartları karşılar. ESTÜ gibi prestijli kurumlara yerleşebilmek için yalnızca yüksek bir YKS puanı almak yeterli değildir. Asıl belirleyici olan, SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) tarafından yetkilendirilmiş hastanelerden alınan 1. Sınıf Sağlık Sertifikasıdır. Bu sertifika, adayın uçuşa elverişli olduğunu kanıtlar nitelikte kapsamlı bir fiziksel ve nöropsikolojik değerlendirmeyi içerir.
· Boy-kilo oranı,
· Görme keskinliği,
· Renk algısı (Ishihara Testi),
· İşitme düzeyi,
· Nörolojik ve psikolojik sağlamlık,
· Madde bağımlılığı taramaları gibi kriterler dikkate alınır.
Havacılıkta hataya yer olmadığından, bu ilk adımda bile adaydan maksimum performans ve tutarlılık beklenir. Sağlık uygunluğu, aynı zamanda pilot adayının zorlu eğitim koşullarına da fiziksel olarak dayanıp dayanamayacağını ortaya koyar.
2. Akademik Eğitim: Bilimin Işığında Uçuşun Teorisi
Pilotluk eğitimi, yalnızca pratik uçuşlardan ibaret değildir. Tam tersine, uçağın havada nasıl kaldığını anlamayan biri, kokpitte yeterli karar verme yetkinliğine ulaşamaz. Bu nedenle ESTÜ’de eğitim, ilk iki yıl boyunca tamamen teorik derslerden oluşur. Ders programı, ATPL (Airline Transport Pilot Licence) lisansının gerektirdiği EASA standartları çerçevesinde yapılandırılmıştır.
Bu kapsamda verilen başlıca teorik dersler şunlardır:
1. 010 – Air Law Havacılık hukukuna dair ulusal ve uluslararası düzenlemeler, hava sahası sınıflandırmaları, sorumluluklar ve ICAO kuralları.
2. 021 – Aircraft General Knowledge – Airframe/Systems/Powerplant Uçağın gövdesi, sistemleri, motor ve yardımcı güç ünitesi (APU) gibi donanımların çalışma prensipleri.
3. 022 – Aircraft General Knowledge – Instrumentation Kokpitteki göstergeler, sensörler, jiroskoplar ve elektronik enstrümantasyon sistemleri.
4. 031 – Mass and Balance Uçağın ağırlık merkezi (CG), yükleme limitleri, moment hesapları ve yükleme formlarının yorumlanması.
5. 032 – Performance Kalkış, tırmanış, seyrüsefer, alçalma ve iniş performansı, performans tabloları ve limitleri.
6. 033 – Flight Planning and Monitoring Uçuş planlama, rotalama, yakıt hesapları, rezervler, alternatifsiz planlama ve seyrüsefer izleme.
7. 040 – Human Performance and Limitations Pilotun fizyolojik ve psikolojik sınırları, yorgunluk, hipoksi, karar verme süreçleri ve CRM.
8. 050 – Meteorology Hava olayları, atmosferin yapısı, meteorolojik raporların (METAR, TAF) okunması ve değerlendirilmesi.
9. 061 – General Navigation Temel seyrüsefer teknikleri, harita okuma, yön bulma ve zaman-hız-mesafe hesaplamaları.
10. 062 – Radio Navigation VOR, NDB, DME, GNSS ve radar sistemleri ile yapılan seyrüsefer yöntemleri.
11. 070 – Operational Procedures Uçuş öncesi, uçuş sırası ve sonrası uygulamalar, acil durum prosedürleri ve havayolu operasyonları.
12. 081 – Principles of Flight Aerodinamik ilkeler, kaldırma kuvveti, sürükleme, uçuş stabilitesi ve kontrol yüzeyleri.
13. 091 – VFR Communications Görerek uçuş kuralları (VFR) kapsamında kullanılan telsiz konuşmaları ve iletişim prosedürleri.
14. 092 – IFR Communications Aletli uçuş kuralları (IFR) kapsamındaki telsiz haberleşme kuralları ve uygulamaları.
Bu derslerin tamamı, SHGM gözetiminde yapılan 14 ayrı ATPL sınavına temel teşkil eder. Adaylar, Ankara veya İstanbul’da düzenlenen bu sınavlarda başarılı olmak zorundadır. Bu, hava yolu pilotu olmanın akademik eşiğidir ve ciddi bir çalışma temposu gerektirir.
3. Uçuş Eğitimine Geçiş: Teoriden Pratiğe İlk Adım
Teorik sınavların başarıyla tamamlanmasının ardından sıra, eğitimin en heyecan verici bölümüne, yani uçuş eğitimine gelir. Bu aşamada eğitim uçuşları genellikle Cessna 172 tipi güvenilir tek motorlu eğitim uçaklarıyla başlar. Uçuşlar şu aşamalarda ilerler:
1. Çift Kumanda Eğitimleri (Dual Flights)
2. İlk Solo Uçuş (First Solo Flight)
3. VFR Navigasyon Uçuşları (Görerek Seyrüsefer)
4. Acil Durum Prosedürleri Eğitimi
5. IFR Uçuşları (Aletli Uçuş Kuralları)
6. Night Flight (Gece Uçuşu)
7. MCC (Multi-Crew Cooperation) Eğitimi
Özellikle ilk solo uçuş, pilot adayının hem özgüven hem de karar verme yeteneğinin test edildiği kritik bir adımdır. Yaklaşık 10 sorti sonunda, eğitmen pilot onayıyla öğrenci ilk kez tek başına uçar. Bu an, meslek yaşamında unutulmaz bir dönüm noktasıdır ve havacılığa duyulan tutkunun en somut kanıtıdır.
4. VFR’den IFR’ye: Zihinsel Dönüşümün Eşiği
Solo uçuşlardan sonra eğitim, VFR (Visual Flight Rules) uçuşlarıyla devam eder. Bu aşamada öğrenciler, harita, pusula ve görsel işaretler kullanarak yön bulma becerilerini geliştirirler. Ancak asıl zihinsel sıçrama, IFR (Instrument Flight Rules) eğitiminde yaşanır.
“Körük” adı verilen kokpit kapatma aparatı ile adaylar, dış ortamdan tamamen izole edilerek yalnızca uçak göstergelerine bakarak uçmayı öğrenirler. Bu eğitim, meteorolojik görüşün sıfır olduğu durumlarda uçuş emniyetinin temelidir. Aday, uzaysal farkındalık, gösterge takibi, mental yük yönetimi gibi çoklu bilişsel beceriler geliştirir.
5. MCC Eğitimi ve Ekip Dinamikleri
Uçuş eğitiminin son aşamasını oluşturan MCC (Multi Crew Cooperation) eğitimi, hava yolu operasyonuna doğrudan hazırlık niteliğindedir. İki pilotun kokpitte koordineli çalışması, görev dağılımı, CRM (Crew Resource Management), iletişim ve stres altında karar verme becerileri bu aşamada yoğun şekilde geliştirilir.
Uçuş emniyeti açısından hayati öneme sahip olan bu eğitim, aynı zamanda profesyonel pilotun sadece bireysel becerilere değil, güçlü bir ekip sinerjisine sahip olması gerektiğini vurgular.
6. Disiplin ve Profesyonel Kimlik: Bir Havacı Kültürü
ESTÜ’de uygulanan eğitim yalnızca teknik becerileri değil, aynı zamanda mesleki bir kimliği de inşa eder. Üniversitenin disiplin anlayışı, neredeyse askeri düzeydedir. Öğrenciler için:
· Zorunlu üniforma,
· Günlük tıraş,
· Hijyen ve dış görünüş kuralları,
· Sabah briefing katılım zorunluluğu,
· Check-list standartlarına uyum,
· Devamsızlık takibi ve cezai müeyyideler gibi uygulamalar mesleki kültürün ayrılmaz parçasıdır.
Ayrıca, uyku düzeni, beslenme alışkanlıkları ve uçuş öncesi hazırlık süreçleri gibi yaşam tarzı bile uçuş planlaması etrafında şekillenir. Bu yapı, yalnızca öğrencinin değil, gelecekte sorumluluk üstleneceği yüzlerce yolcunun da güvenliği için tasarlanmıştır.
7. İngilizce Yeterliliği: Evrensel Bir Pilotluk Dili
Her ne kadar ESTÜ Türkçe eğitim veren bir devlet üniversitesi olsa da, pilotaj mesleği doğası gereği uluslararası bir ortamda icra edilir. Bu nedenle:
· ATPL kitapları,
· Uçak teknik dokümantasyonu,
· Kule ve radar konuşmaları,
· Uçuş manuel ve check-list’leri, tamamıyla İngilizcedir. ICAO tarafından zorunlu tutulan English Language Proficiency belgesi de bu bağlamda önem arz eder. Öğrenciler, hem sözlü hem yazılı iletişimde bu dile hakim olmalıdır.
8: Uçuş Eğitiminde Check-list Kültürü ve Emniyet Yaklaşımı
Pilotaj eğitiminde check-list (kontrol listesi) kullanımı, sadece bir alışkanlık değil, uçuş emniyetinin temel taşı olarak kabul edilir. Özellikle eğitim sürecinde bu prosedürler, öğrencinin zihinsel disiplinini pekiştirmek ve işlem sıralarını standardize etmek için titizlikle uygulanır.
Her uçuşun öncesinde, sırasında ve sonrasında kontrol listeleri:
· Preflight (uçuş öncesi kontroller)
· Engine start (motor çalıştırma prosedürleri)
· Before take-off / After take-off (kalkış öncesi ve sonrası hazırlık)
· Landing checklist (iniş süreci kontrolü)
· Shutdown / Securing Aircraft (uçak kapatma ve park prosedürü) gibi başlıklar altında sıralanır.
Bu sistematik yaklaşım, temel havacılık ilkesi olan “Hatanın Önlenmesi (Error Prevention)” stratejisine doğrudan hizmet eder. İnsan faktörünün baskın olduğu havacılıkta, check-list’ler karar verme sürecini kolaylaştırır, dikkatsizlikten doğacak hataları minimize eder.
9: ESTÜ Pilotaj Mezunlarının Kariyer Yolları
Pilotaj bölümü mezunları, eğitimlerinin sonunda hem CPL(A) (Commercial Pilot Licence) hem de IR(A) (Instrument Rating) yetkilerine sahip olur. Bu lisanslar sayesinde, mezunlar:
· Hava yollarında ikinci pilot (First Officer) olarak çalışmaya başlayabilir.
· İleri seviye tip eğitimleri (Type Rating) alarak belirli uçak modellerine atanabilir.
· Yurtdışında lisans denklik işlemleriyle küresel ölçekte iş fırsatlarına erişebilir.
· İleri akademik kariyer için havacılık yönetimi, güvenlik, eğitim gibi alanlara yönelebilir.
Üstelik ESTÜ gibi devlet üniversitelerinden mezun olan öğrenciler, özel uçuş okullarının aksine yüksek maliyetli uçuş eğitimine para ödemeden bu yeterliliklere ulaşabilirler. Yalnızca SHGM tarafından belirlenen sınav ve lisans ücretleri karşılanır ki bu da öğrenciler açısından erişilebilirlik anlamında büyük bir avantajdır.
10: Havacılığın Evrensel Kimliği ve Mesleki Prestiji
Uçak kullanmak yalnızca teknik bir beceri değil, aynı zamanda bir yaşam tarzı ve kültürel bir temsildir. Uluslararası iletişim, farklı hava sahalarına uyum, çeşitli ekiplerle etkileşim gibi faktörler düşünüldüğünde, pilotluk mesleği evrensel kimlikler inşa eden bir meslek grubudur.
Bu nedenle pilot adaylarının:
· Kültürler arası farkındalığı yüksek,
· İngilizce başta olmak üzere yabancı dilde yetkin,
· Yüksek stres altında doğru karar verebilen,
· Zaman ve kaynak yönetimi konusunda bilinçli,
· Teknoloji ve sürekli öğrenmeye açık bireyler olmaları beklenir.
Tüm bu unsurlar bir araya geldiğinde, pilotluk yalnızca bir ulaşım hizmeti değil, aynı zamanda güven, disiplin, estetik ve uluslararası iletişim alanlarının kesiştiği saygın bir profesyonel kariyer haline gelir.
Sonuç: Gökyüzüne Açılan Bilimsel ve Disiplinli Bir Yolculuk
Pilot olmak, teknik bilgiyi, psikolojik dayanıklılığı, fiziksel yeterliliği ve kurumsal disiplini harmanlayan çok yönlü bir eğitim sürecini gerektirir. Eskişehir Teknik Üniversitesi bu bağlamda yalnızca bir akademik kurum değil, aynı zamanda geleceğin pilotlarını gökyüzüyle buluşturan bir liderlik platformudur.
Bu yolculuk kolay değildir. Ancak ilk solo uçuşta hissedilen o özgürlük, her başarılı inişin verdiği tatmin ve gökyüzüyle kurulan bağ, tüm çabaları anlamlı kılar. Bugünün adayları, yarının kaptan pilotlarıdır.
Vasıf Yüceliş
E.Hv.Albay
ATPL Dersleri Öğretmeni
