1. Giriş
Havacılık eğitimi, kademeli olarak ilerleyen ve her aşamasında pilot adaylarına yeni beceriler kazandırmayı hedefleyen bir süreçtir. Bu sürecin önemli basamaklarından biri de Night Visual Flight Rules (NVFR) olarak bilinen gece görerek uçuş yetkisidir. NVFR, bağımsız bir lisans olmayıp mevcut lisansa eklenen bir yetki olarak düzenlenmiştir (EASA Part-FCL, Subpart C).
Gece uçuşu, gündüz uçuşuna kıyasla farklı fizyolojik ve bilişsel zorluklar barındırmaktadır. Görsel referansların azalması, yanıltıcı ışık kaynakları, ufuk çizgisinin belirsizleşmesi ve mekânsal farkındalığın azalması pilot için ciddi riskler oluşturur (Antalya Bilim Üniversitesi ). Bu bağlamda NVFR eğitimi, pilotların gece koşullarında güvenli uçuş gerçekleştirebilmeleri için hem teorik bilgi hem de pratik beceriler kazanmalarını amaçlamaktadır.
2. Yöntem
Bu makale, NVFR eğitimine ilişkin literatür taraması, uluslararası havacılık düzenlemeleri (ICAO Annex 1, EASA Part-FCL) ve Türkiye’deki SHGM mevzuatı incelenerek hazırlanmıştır. Ayrıca eğitim sürecinin içerdiği teorik ve pratik modüller, uçuş fizyolojisi ve pilotaj psikolojisi açısından değerlendirilmiştir.
3. Bulgular
3.1 NVFR’nin Tanımı ve Hukuki Çerçevesi
NVFR, gün batımından 30 dakika sonra başlayıp gün doğumundan 30 dakika öncesine kadar olan zaman diliminde VFR kurallarına uygun şekilde uçuş gerçekleştirme yetkisidir. NVFR, pilotun sadece karanlıkta uçması değil, gece koşullarına özel görsel ve zihinsel becerilerle donatılması anlamına gelir. Bu yetkinlik, pilotun gece uçuşlarında oluşabilecek algı yanılsamalarını yönetmesini ve havada güvenli kararlar almasını sağlar.
EASA Part-FCL düzenlemesine göre NVFR, Instrument Rating (IR) eğitimi öncesinde alınması gereken bir zorunluluktur. SHGM, bu yetkinin lisansa işlenmesi için eğitim sürecinin onaylı uçuş okullarında tamamlanmasını şart koşmaktadır.
3.2 NVFR Eğitiminin Pilot Yetkinliklerine Etkisi
Gece uçuşu gündüz uçuşlarından daha karmaşık ve zorlayıcıdır. Pilot, görsel referansların azalması nedeniyle göstergelere daha fazla güvenmeli ve adaptif karar verme yeteneğini geliştirmelidir. NVFR eğitimi, pilotun duyusal girdileri yönetme ve durumsal farkındalık konusunda ileri seviyeye çıkmasını sağlar. Bu durum, özellikle ticari pilotluk yolunda kritik bir basamaktır. NVFR yetkisi olmayan bir pilot, aletli uçuş yetkisi (IR) eğitimine başlayamaz ve kariyer gelişimi engellenir.
3.3 Yasal Düzenlemeler ve Standartlar
Türkiye’de SHGM tarafından onaylı pilotaj okulları NVFR eğitimlerini yetkilendirilmiş programlar kapsamında yürütür. Eğitim sonunda resmi bir kontrol uçuşu (check ride) yapılmaz; uçuş okulunun başarılı bulması ve SHGM’ye bildirimde bulunması yeterlidir. Eğitim sonunda pilot lisansına NVFR yetkisi işlenir ve lisans yenilenir. EASA Part-FCL ve ICAO Annex 1 düzenlemeleri, NVFR eğitimi için minimum uçuş saatleri ve eğitimin kapsamını tanımlar. Örneğin, EASA Part-FCL 5 saatlik pratik uçuşa atıfta bulunur.
3.4 Eğitim İçeriği ve Süresi
NVFR eğitimi, teorik ve pratik olmak üzere iki ana bölümden oluşur:
· Teorik Eğitim:
o Gece uçuş prosedürleri
o Uçak aydınlatma sistemlerinin kullanımı
o Görme fizyolojisi ve gece görüş limitleri
o Görsel yanılsamalar ve mekânsal farkındalık
o Acil durum yönetimi
· Pratik Eğitim: EASA Part-FCL gerekliliklerine göre minimum 5 saat uçuş yapılmalıdır. Bunun en az 1,5 saati solo (PIC) uçuş olmak zorundadır. Pratik eğitim kapsamında şu uygulamalar yapılır:
o Gece motor çalıştırma ve taksi usulleri
o Tırmanış, alçalış ve düz uçuş manevraları
o Farklı flap konfigürasyonlarıyla iniş-kalkış
o Acil durum prosedürleri (örneğin motor arızası)
o Prosedür dönüşleri ve stall egzersizleri
o Gece seyrüsefer (navigasyon) uçuşu
o Temel alet uçuşu prensipleri
3.5 Psikofizyolojik Faktörler
Gece uçuşu, pilotun duyusal ve bilişsel süreçlerini yoğun bir şekilde etkiler. Özellikle görme organı düşük ışık koşullarında sınırlı performans sergiler. Gözdeki rod hücreleri düşük ışığa duyarlı olsa da renk algısı zayıflar ve derinlik algısı bozulur. Bu durum, “gece yanılsamaları” olarak bilinen fenomenlere yol açar (Civil Aviation Authority, 2019).
Örneğin:
· Siyah boşluk etkisi (Black-hole approach): Pist çevresinde görsel referansların yetersiz olması, pilotun pistin yüksekliğini yanlış algılamasına neden olur.
· Yanıltıcı ışık kümeleri: Şehir ışıkları ufuk çizgisiyle karıştırılabilir.
· Vestibüler yanılsamalar: İç kulak kaynaklı yanlış hız ve yön algısı gelişebilir.
Bu nedenle pilotların göstergelere güvenmesi ve durumsal farkındalıklarını artırmaları zorunludur.
3.6 Kariyer Açısından Önemi
NVFR eğitimi, özellikle ticari pilotluk hedefleyen adaylar için vazgeçilmezdir. Çünkü IR (Instrument Rating) eğitimine başlanabilmesi için lisansın NVFR yetkisiyle güncellenmiş olması yasal bir gerekliliktir. Ayrıca NVFR sırasında yapılan solo uçuşlar, Pilot-in-Command (PIC) uçuş saati olarak kaydedilmekte ve toplam uçuş tecrübesine katkı sağlamaktadır.
Tecrübeli eğitmenler, adayların NVFR eğitimine başlamadan önce en az 50 saatlik PIC uçuş tecrübesi kazanmalarını tavsiye etmektedir. Bu yaklaşım, adayların gündüz uçuşunda temel becerilerini pekiştirmeleri ve gece uçuşuna daha kolay adapte olmalarını sağlamaktadır.
4. SHGM tarafından NVFR (Gece Görerek Uçuş) yetkisi için belirlenen zorunlu uçuş saatleri şunlardır:
· Toplam 5 saatlik uçuş eğitimi yapılır.
· Bu 5 saatin yaklaşık 1 saat 30 dakikası solo (yalnız) uçuş olarak gerçekleştirilir.
· Teorik eğitim ise yaklaşık 2 saat sürer.
· SHGM tarafından NVFR eğitimi için ayrı bir kontrol uçuşu (check ride) yapılmaz; uçuş okulu eğitimi başarıyla tamamlayan pilotun durumunu SHGM’ye bildirir.
· Bu pratik uçuş saatleri, gece uçuşunda gerekli becerilerin kazandırılması için minimum standart olarak kabul edilir.
5. Tartışma
NVFR eğitimi, pilotaj sürecinde yalnızca teknik bir aşama değil, aynı zamanda psikolojik dayanıklılığı artıran kritik bir deneyimdir. Gündüz uçuşlarında otomatikleşen beceriler, gece koşullarında daha bilinçli icra edilmek zorundadır. Bu durum, pilotların bilişsel yükünü artırsa da uzun vadede karar verme ve stres yönetimi kapasitelerini geliştirir. Bu eğitim yalnızca görsel referansların kaybolduğu karanlıkta uçmak değil, aynı zamanda insan algı sisteminin sınırlarının ve karanlıkta yol bulmanın getirdiği zorlukların üstesinden gelmeyi gerektirir.
Literatürde, gece uçuşunun kaza risklerini artırdığı ancak NVFR eğitimi ile bu risklerin minimize edildiği vurgulanmaktadır (ICAO, 2024). Türkiye’de SHGM onaylı programların güncel standartları kapsamlı ve uluslararası normlarla uyumludur. Öte yandan, pilot adaylarının eğitim öncesinde en az 50 saat gündüz uçuş tecrübesine sahip olması tavsiye edilmektedir; bu da gece uçuşuna adaptasyonu kolaylaştırmaktadır.
NVFR eğitimi sonrası pilotların tek başına gece uçuşu yapabilme yetisi kazanması, özgüven ve uçuş emniyeti açısından anlamlıdır. Solo uçuşların uçuş kayıt defterine sorumlu pilot (PIC) olarak işlenmesi, deneyim kazanımı ve mesleki ilerleme açısından önem taşır. NVFR eğitimi pilotların aletli uçuş eğitimine (IR) geçişinde zorunlu bir aşama olması sebebiyle mesleki gelişimin kritik bir parçasıdır.
Ayrıca, NVFR eğitiminin sonunda bağımsız bir kontrol uçuşu yapılmaması ve uçuş okulunun değerlendirmesine bağlı olarak yetkinin verilmesi, sürecin pedagojik yönünü öne çıkarmaktadır. Bu açıdan NVFR, “öğrenme odaklı bir yetki” olarak değerlendirilebilir.
6. Sonuç
NVFR, pilotaj eğitiminde teknik becerilerle birlikte zihinsel ve fizyolojik uyumu da geliştiren kritik bir köprü rolündedir. Gece uçuşu, pilotların durumsal farkındalığını artırmakta, karar verme mekanizmalarını güçlendirmekte ve ileri aşama eğitimlere (özellikle IR) hazırlık sağlamaktadır.
SHGM ve EASA tarafından belirlenen standartlara uygun yapılan NVFR eğitimi, pilotları gece uçuşlarının getirdiği zorluklara ve risklere karşı hazırlayarak ticari pilotluk kariyer basamaklarında kritik bir adım oluşturur. Pilot adaylarının yeterli gündüz uçuş deneyimi sonrası NVFR eğitimine başlaması, eğitimin başarısını ve gece uçuşundaki emniyeti güçlendirmektedir.
Dolayısıyla NVFR, sadece “gece uçabilme” yetkisi değil; pilotaj kariyerinde güvenlik, profesyonellik ve gelişim açısından vazgeçilmez bir yapı taşıdır.
Kaynakça
· ICAO. (2023). Annex 1 to the Convention on International Civil Aviation – Personnel Licensing. International Civil Aviation Organization.
· EASA. (2022). Part-FCL (Flight Crew Licensing) Regulations. European Union Aviation Safety Agency.
· SHGM. (2021). Sivil Havacılık Talimatları ve Yönetmelikleri. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü.
· Civil Aviation Authority (CAA). (2019). Night Flying and Human Performance Considerations. UK CAA Safety Publications.
Vasıf Yüceliş
E.Hv.Albay
Antalya Bilim Üniversitesi ATPL Dersleri Öğretmeni
