Havayolu Nakliye Pilot Lisansı (Airline Transport Pilot Licence – ATPL), ticari havacılıkta en üst seviye pilot lisansıdır ve havayolu operasyonlarında kaptan pilot olarak görev yapabilme yetkisi sağlar. Bu makalede, ATPL lisansının gereklilikleri, eğitim içerikleri, uluslararası düzenlemeler ve Türkiye’de lisanslandırma prosedürleri ayrıntılı biçimde incelenmiş, ICAO Annex 1, EASA Part-FCL düzenlemeleri ve SHGM mevzuatları referans alınarak havacılık güvenliği ve pilotluk yeterliliklerinin bilimsel temelleri ele alınmıştır.
Giriş
Havacılık sektöründe pilotların sahip olduğu lisans türleri, görev alacakları uçuş tipine göre uluslararası standartlarla belirlenmiştir. Bu standartların temelini Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) koymakta olup, ülkeler kendi ulusal düzenlemelerini bu standartlar doğrultusunda şekillendirmektedir. ATPL, üst düzey yetkinlik ve deneyim gerektiren pilotluk lisansı olarak, havayollarında kaptan pilot olarak görev yapmanın ön koşuludur. Türkiye’de Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) bu lisansın verilmesinde yetkili otoritedir ve EASA Part-FCL düzenlemeleri ile uyumlu uygulamalar yürütmektedir.
Bu çalışmanın amacı, ATPL lisansına ilişkin uluslararası literatür ve mevzuat çerçevesinde, Türkiye’deki lisanslama süreçlerini bilimsel ve akademik bir çerçevede aktarmaktır.
Yöntem
Araştırma kapsamında, ICAO Annex 1 (Personel Lisanslandırması), EASA Part-FCL (Flight Crew Licensing) düzenlemeleri, SHGM tarafından yayınlanan SHT-FCL ve ilgili mevzuat dokümanları incelenmiştir. Ayrıca, Türkiye’deki uçuş okullarının ve SHGM uygulamalarının güncel bilgilerinden faydalanılmıştır. Literatür taraması, resmi dokümanlar ve sektörel yayınlar üzerinden yapılmıştır.
Bulgular
1. ATPL Lisansının Tanımı ve Önemi
ATPL, İngilizce “Airline Transport Pilot Licence” teriminin kısaltması olup, havayolu taşımacılığı kapsamında ticari ve çok pilotlu operasyonlarda kaptan pilot olarak görev yapma yetkisi veren en üst düzey uçuş lisansıdır (ICAO Annex 1, 2024). ATPL lisansına sahip pilotlar, genellikle maksimum kalkış ağırlığı 12.500 pound (yaklaşık 5.670 kg) üzerindeki hava araçlarında ve en az dokuz yolcu taşıma kapasiteli uçaklarda görev alabilir.
2. Lisans Gereklilikleri ve Uçuş Tecrübesi
ATPL lisansına başvurabilmek için adayın minimum 1500 saat uçuş tecrübesi bulunması zorunludur. Bu uçuş saatlerinin en az 500 saati ticari uçuş ve minimum 250 saati kaptan pilot (PIC – Pilot In Command) ya da yardımcı kaptan (PICUS – Pilot In Command Under Supervision) olarak gerçekleştirilmelidir (SHGM, SHT-FCL, 2024). Ayrıca teorik sınavları başarıyla tamamlamak gerekir.
Türkiye’de SHGM’nin belirlediği sağlık koşulları da önemlidir; adayların ICAO Annex 1 kriterlerine uygun olarak birinci sınıf sağlık sertifikasına sahip olması gereklidir (SHGM, Sağlık Birimi, 2024). Yaş sınırı olarak ise en az 22 yaşında olmak şartı aranmaktadır (SHGM).
3. Teorik Eğitim ve Sınavlar
ATPL eğitimi kapsamlı bir teorik bilgi setini içermektedir. Eğitim yaklaşık 650 saat teorik derslerden oluşur ve 14 ana dersten oluşur: Havacılık hukuku, genel uçak bilgisi, uçuş planlaması, meteoroloji, performans, navigasyon (seyrüsefer), radyo navigasyonu, uçuş prensipleri, insan performansı, operasyonel prosedürler, iletişim gibi konular. Teorik sınavlar İngilizce dilinde yapılır ve adayın bilgi ve kavrayış yeterliliğini ölçer.
4. Uygulamalı Eğitim ve Uçuş Testleri
ATPL sürecinde, adaylar yalnızca teori eğitimi ile değil, aynı zamanda uçuş simülatörlerinde (FFS/FNPT) ve gerçek uçuşlarda pratik beceriler kazanır. Uçuş simülatörü uçuş saatleri, toplam uçuş saatleri içinde belirli bir maksimum sınırda kabul edilir (SHGM, SHT-FCL, 2024). Uygulamalı sınavlar, adayın uçuş becerilerinin yanı sıra çok pilotlu operasyonlarda ekip çalışması yetkinliğini de değerlendirir.
5. Uluslararası Düzenlemeler ve Türkiye Uygulamaları
ICAO Annex 1, tüm pilot lisanslarının asgari gereklilikleri belirlerken, Avrupa’da EASA Part-FCL mevzuatı detayları düzenler. Türkiye SHGM, bu uluslararası düzenlemelere uygun olmakla birlikte yerel gereksinim ve prosedürlere göre lisanslama yapmaktadır (SHGM, 2024). ATPL lisansı alabilmek için SHGM yetkilendirmiş uçuş okullarından eğitim almak ve sınavları başarıyla geçmek gerekmektedir.
Tartışma
ATPL lisansı, pilotların havayolu taşımacılığında kaptan olarak görev yapabilmesi için uluslararası standartlarda belirlenmiş kapsamlı bir yeterlilik sürecidir. Bu süreç, hem teori hem de uygulamalı becerilerin titiz bir şekilde değerlendirilmesini içerir. Uluslararası uyum, havacılık güvenliğinin temeli olduğu için ICAO ve EASA standartları büyük önem taşımaktadır. Türkiye’de SHGM mevzuatları bu standartlarla uyumlu ve detaylı düzenlemeler içermekte, güvenli hava taşımacılığı için pilotların niteliklerini yüksek seviyede tutmaktadır.
ATPL adaylarının uluslararası geçerliliğe sahip bu lisansı almadan önce belirli bir uçuş deneyimine (minimum 1500 saat) ve lisans eğitimine sahip olmaları, uçuş emniyetini artıran kritik bir ön koşuldur. Teorik eğitimin kapsamının genişliği, pilotların çeşitli durumlarda güvenli operasyonlar gerçekleştirmesine temel sağlamaktadır. Ayrıca uygulamalı eğitim ve çok pilotlu ekip çalışması sertifikası (MCC) gibi uygulamalar, gerçek uçuş ortamında performansın uluslararası standartlarda artırılmasını hedeflemektedir.
ATPL frozen ile tam ATPL arasındaki uçuş saati farkları nelerdir
Frozen ATPL ile tam ATPL arasındaki en temel uçuş saati farkı şudur:
Frozen ATPL, teorik sınavları başarıyla tamamlamış ve CPL (Ticari Pilot Lisansı) eğitimini tamamlamış olan, ancak henüz ATPL lisansı için gereken minimum uçuş saati şartını tamamlamamış pilotlar tarafından sahip olunan lisans türüdür. Bu aşamada pilotlar genellikle yardımcı pilot (First Officer) olarak çalışabilirler.
Tam ATPL ise, Frozen ATPL aşamasının tamamlanmasının ardından, en az 1500 saat toplam uçuş süresi (bunların en az 500 saati ticari uçuş olmalı) ve gerekli diğer beceri sınavlarının başarılı şekilde geçilmesi sonucu alınan lisansdır. Tam ATPL lisansı sahibi pilotlar, ticari havayollarında kaptan pilot olarak görev yapma yetkisine sahiptir.
Özetle, Frozen ATPL aşamasında uçuş saati gereksinimi tamamlanmamışken, tam ATPL için minimum 1500 saat uçuş saati (en az 500 saat ticari) gerekmektedir. Bu fark, pilotun operasyonel yetkinliğinin ve görev kapsamının genişlemesini sağlar.
SHGM başvuru formundaki deneyim maddeleri pratikte nasıl hesaplanır
SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) başvuru formundaki uçuş deneyimi maddeleri pratikte adayın logbook’unda (uçuş kayıt defterinde) kayıtlı olan uçuş saatleri esas alınarak hesaplanır. Şöyle özetlenebilir:
1. Toplam uçak uçuş süresi: Hava aracının kalkış amacıyla ilk hareket ettiği andan, uçuşun tamamlandığı ana kadar geçen toplam süre logbookta kayıtlıdır. ATPL için bu süre en az 1500 saat olmalıdır.
2. Simülatör uçuş süresi (FFS/FNPT): Toplam uçuş süresine dahil edilir ancak maksimum 100 saat sınırı vardır. Simülatörde geçen saatler ise yine logbook ve ilgili sertifikalarla belgelemelidir.
3. Çok pilotlu operasyonlarda uçuş süresi: Çok pilotlu uçuşlarda geçirilen süre yine logbook kaydına dayanır ve en az 500 saat olması beklenir.
4. PIC ve PICUS uçuş süreleri: Kaptan pilot (PIC) veya gözetim altındaki kaptan pilot (PICUS) olarak uçuş süreleri ayrı ayrı kayıt altına alınır. En az 250 saat PIC veya 500 saat PICUS uçuşu gerekmektedir. Bu uçuşların en az 70 saati PIC olarak olmalıdır.
5. Uçuş sürelerinin geçerliliği: SHGM mevzuatı, uçuş sürelerinin yazılı ve onaylı logbook sayfalarıyla kanıtlanmasını şart koşar. Ayrıca uçuş belgelerindeki bilgiler, ilgili eğitmen, uçuş kontrol pilotu ya da şirket yetkilisi tarafından da imzalanmış olmalıdır.
6. Hesaplama yöntemi: Uçuş süresi, uçuş tarihleri, uçuş tipi (eğitim, operasyonel), uçuş rolü (PIC, PICUS, FO) ayrıntılı olarak başvuru formunda ayrı ayrı bildirilir ve SHGM tarafından kontrol edilir.
Başvuranlar, bu uçuş saatlerini destekleyen resmi belgeleri (logbook, sertifikalar, uçuş kontrol test raporları) SHGM’ye sunmalıdırlar. SHGM, bu belgeler üzerinden deneyim saati hesaplaması yapar ve başvuruyu değerlendirir.
Özetle, pratikte uçuş saati hesaplama; uçuş kayıt defteri ve resmi sertifikasyonlar temel alınarak, SHGM talimatları (SHT-FCL) doğrultusunda yürütülür. Bu uygulama, havacılık güvenliği ve pilot yeterliliğinin doğru şekilde değerlendirilmesi için kritik önem taşır.
SHGM başvuru formundaki “toplam uçuş süresi” hangi saatleri kapsar
SHGM başvuru formundaki “toplam uçuş süresi” ifadesi, bir hava aracının kalkış yapmak amacıyla kendi gücüyle veya harici bir güç uygulamak suretiyle ilk hareket ettiği andan, uçuşun veya görevin sonunda yolcu, yük veya diğer muhteviyatı indirme ve/veya bindirme amacıyla kendisine tahsis edilen park yerine gelip tam olarak durduğu ana kadar geçen toplam süreyi kapsar. Bu tanım, SHGM’nin 26190 sayılı Uçak Pilotu Lisans Yönetmeliği (SHY-1) içerisinde açıkça belirtilmiştir.
Yani, pilotun gerçek uçuşta geçirdiği toplam zaman, kalkış hareketinden başlayıp iniş ve park süresi dahil sona erene kadar olan tüm süre “toplam uçuş süresi” olarak kabul edilir. Ayrıca, simülatörde geçen uçuş saatleri belirli sınırlar dahilinde toplam uçuş süresine eklenebilir ancak kapsamı resmi mevzuatta detaylandırılmıştır.
Bu süreler, pilotun logbook’unda kayıtlı ve SHGM tarafından doğrulanmış olmalıdır. Toplam uçuş süresi, pilot lisans başvurularında ve değerlendirmelerinde en temel kriterlerden biridir ve ilgili uçuşun her aşamasındaki zaman dilimini içerir.
SHGM deneyim hesaplamasında yurtdışı uçuş saatleri nasıl değerlendirilir
SHGM deneyim hesaplamasında yurtdışı uçuş saatleri ve şartları SHT-FCL Talimatı’nda düzenlenmiştir. Buna göre:
· Yurtdışında tek pilota sertifikalı hava aracı ile yapılan uçuşların, uçuş kayıt defterine hem çift kumanda hem de sorumlu pilot olarak kayıt edilmesi durumunda bu uçuş süreleri, lisans için gereken uçuş saatleri hesabında kredi olarak kabul edilmemektedir. Yani bu tür kayıtlar deneyim olarak sayılmaz.
· Ancak, yurtdışında yapılan uçuşların SHGM mevzuatına uygun şekilde, lisanslama ve uçuş kayıtları onaylanmış ve belgelenmiş uçuşlar olması durumunda, bu uçuş saatleri SHGM tarafından kabul edilir.
· Özellikle EASA üyesi olmayan ülkelerde alınan lisansların geçerliliği için SHGM tarafından validasyon (geçerlik) belgesi düzenlenir ve bu süreçte yurtdışı uçuş deneyimleri ve belgeleri detaylı incelenir.
· Uçuş deneyimi kanıtlayıcı belgeler (logbook, uçuş raporları, sertifikalar) mutlaka resmi ve SHGM tarafından kabul edilen standartlarda olmalıdır.
Özetle, yurtdışı uçuş saatleri SHGM tarafından ancak mevzuata uygun ve resmi belgelerle desteklenmişse deneyim olarak kabul edilir. Uçuş kaydı çift kumanda ve sorumlu pilot olarak birlikte tutulmuşsa kredi verilmez. Bu düzenleme, süreklilik ve emniyet standartlarının korunması için getirilmiştir.
Yurtdışı uçuş saatleri SHGM başvurusunda hangi belgelerle doğrulanmalı
SHGM başvurusunda yurtdışı uçuş saatlerinin doğrulanması için gereken belgeler şunlardır:
· Uçuş kayıt defteri (logbook) sayfalarının onaylı kopyaları: Uçuş saatlerinin türü, tarihleri, hava aracı tipi ve uçuş rolünü gösteren bilgilerle birlikte.
· Uçuşu gerçekleştiren hava aracı işletmesinden alınan resmi uçuş raporları veya hizmet belgeleri.
· Yurtdışındaki hava aracı tescil belgeleri, uçuş izin belgeleri.
· Pilotun görevlendirildiğini gösteren sözleşmeler veya atama yazıları.
· Eğer varsa, yurtdışı otoriteler tarafından düzenlenmiş pilot lisansları ve sertifikaların noter onaylı tercümeleri.
· SHGM tarafından istenebilecek ek belgeler ya da tercümeler.
Bu belgeler, SHGM tarafından kabul edilebilir ve onaylanabilir olması için resmi, doğrulanabilir ve eksiksiz olmalıdır. Uçuş saatlerinin geçerliliği ve lisanslama süreci açısından logbook kayıtları esas alınmakla birlikte, belgelerin SHGM yetkililerince doğrulanabilir olması zorunludur.
Hangi ülkelerin logbook onayları SHGM tarafından doğrudan tanınıyor
SHGM tarafından logbook onaylarının doğrudan tanındığı ülkeler özel olarak mevzuatta net liste şeklinde belirtilmemiştir. Ancak SHGM, Avrupa Havacılık Güvenliği Ajansı (EASA) kapsamında düzenlenen ve EASA üyesi ülkelerde düzenlenen logbook ve pilot belgelerini doğrudan tanımaktadır.
Bu kapsamda özellikle Avrupa Birliği üyesi ülkeler ve EASA tarafından yetkilendirilmiş havacılık otoriteleri tarafından onaylanmış pilot logbookları SHGM tarafından kabul edilir. SHGM, bu doğrultuda EASA standartlarına uyumlu ülkelerin belgelerini doğrudan tanıma eğilimindedir.
Türkiye’nin Eurocontrol ve EASA ile yakın entegrasyonu nedeniyle, Almanya, Fransa, İtalya, İspanya, İsviçre gibi Avrupa ülkeleri SHGM tarafından genellikle kabul edilen ülkeler arasındadır. Diğer taraftan, NATO üyesi ülkelerle de benzer karşılıklı tanıma protokolleri bulunmaktadır.
Ancak EASA üyesi olmayan ülkelerden alınan logbook ve belgeler için SHGM detaylı doğrulama ve validasyon süreci uygulamaktadır. Bu yüzden bu tür ülkelerden gelen pilot belgeleri otomatik tanınmaz, belge incelemesi ve onayı gerektirir.
Özetle, SHGM’nin doğrudan logbook onayı tanıdığı öncelikli ülkeler EASA kapsamındaki Avrupa ülkeleri ile NATO ülkeleri olup, diğer ülkeler için ek doğrulama prosedürleri uygulanır.
Sonuç
ATPL lisansı, havayolu sektöründe profesyonel pilotluk için gerekli en üst düzey yeterliliği belgeleyen uluslararası standartlara uygun bir sertifikadır. ICAO Annex 1, EASA Part-FCL ve SHGM düzenlemelerine göre, lisans sahipleri yüksek uçuş tecrübesine ve kapsamlı eğitim süreçlerine tabidir. Türkiye’de uygulanan lisanslama prosedürleri, global havacılık güvenliği standartları ile uyumludur ve bu alanlarda pilot yetiştirilmesinde akademik ve pratik yeterliliği garanti altına almaktadır. Geleceğin havayolu pilotları için ATPL lisansı, kariyerin en kritik aşaması olup, havacılık güvenliğinin devamlılığı için vazgeçilmezdir.
Bu makale, ATPL lisansının kapsamlı ve akademik bir incelemesini sunmaktadır.
Kaynakçalar:
1. https://sassofia.com/blog/introduction-to-icao-annex-1-role-purpose/
2. https://tr.wikipedia.org/wiki/Havayolu_nakliye_pilotu_lisans%C4%B1
3.https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/saglik_birimi/mevzuat/ICAO_Annex%201-ed11.pdf
4.https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/mevzuat/sektorel/talimatlar/2017/SHT-FCL.pdf
5.https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/formlar/ucus_operasyon_dairesi/ucus_ekibi_lisans_md/FR.161.pdf
6. https://web.shgm.gov.tr/tr/pilot-sss/171-pilot-lisansi-almak-icin-ne-yapmaliyim
7. https://www.ozyegin.edu.tr/sites/default/files/upload/OgrenciHizmetleri/class-i_saglik_sertifikasi_basvuru_islemleri.pdf
8. https://www.avianaviation.com/atpl
9.https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/mevzuat/sektorel/talimatlar/2024/SHT-FCL.pdf
10. https://web.shgm.gov.tr/tr/s/1879-pilot-lisansi-almak-icin-ucus-okullarina-basvuracak-ogrenci-adaylarina-yonelik-duyuru
11. https://www.turmob.org.tr/arsiv/mbs/resmigazete/30084-30084-3.pdf
12. https://web.shgm.gov.tr/tr/sikca-sorulan-sorular/282-havayolu-nakliye-pilotunun-yetkileri-nedir
13. https://www.gau.edu.tr/aday/page/pilotaj-egitimi-atpl
14.https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/saglik_birimi/ICAO_Annex_1_12th.pdf
15. https://www.easa.europa.eu/sites/default/files/dfu/Easy_Access_Rules_for_Part-FCL-Aug20.pdf
16. https://web.shgm.gov.tr/tr/s/2113-a-egitim-sureci
17. https://www.baskentyildizlari.com.tr/egitim/full-atpl-egitimi/
18. https://htkb.firat.edu.tr/tr/document/0543
19. https://akhumer.akdeniz.edu.tr/tr/atpl_theoryairline_transport_pilot_licence-4092
20.https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/mevzuat/sektorel/yonetmelikler/2022/SHY-1.pdf
Vasıf Yüceliş
E.Hv.Albay
Antalya Bilim Üniversitesi ATPL Dersleri Öğretmeni
