Devlet Hava Meydanları İşletmesi’nin (DHMİ) TÜBİTAK ve HAVELSAN’ın da desteğiyle yürüttüğü araştırma-geliştirme çalışmaları sonucu üretilen hava trafik yönetimi yazılımlarının seri üretimlerinin gerçekleştirilemediği ortaya çıktı. Sayıştay, üretimle dışa bağımlılığın azalacağına dikkat çekerek “Aksi takdirde milli prototip ürünler atıl kalacak, ihtiyaç durumunda mükerrer işgücü ve kaynak harcanmış olacak ve eskiden olduğu gibi yurtdışından satın alınacak” tespitinde bulundu.
Cumhuriyet’ten Hüseyin Hayatsever’in haberine göre, Türkiye’deki havalimanlarının işletilmesi ile Türk hava sahasındaki hava trafiğinin kontrolünden sorumlu olan DHMİ’nin 2020 yılına ait Sayıştay denetim raporunda, kurum bünyesinde hava trafik yönetimi için sürdürülen araştırma-geliştirme (Ar-Ge) faaliyetleri hakkında bilgiler de yer aldı. Rapora göre, DHMİ’nin TÜBİTAK ile imzaladığı protokol doğrultusunda, 2010 yılında “Hava Trafik Kontrol Simülatörü (atcTRsim)”, “Kontrolör Seçme Yazılımı (KONSEY)”, “Hava Aracı Takip Sistemi (HATS)”, “Kuş Radarı (KUŞRAD)” yazılımları geliştirildi. Bu dört Ar-Ge projesi, 2013 yılında tamamlandı. Ayrıca 2020 yılı sonuna kadar aralarında “Çok Amaçlı Radar Ekranı (ÇARE)”, “Milli Gözetim Radarı (MGR)”, “FOD Radarı (FODRAD)”, SSR Sinyal İşleme Sistemi, Havacılık Uzaktan Eğitim ve Bilgi Paylaşım Portalı’nın da bulunduğu toplam 12 Ar-Ge projesi tamamlandı. Tamamlanan projelerden atcTRsim, FODRAD ve KUŞRAD projelerinin satış ve pazarlama hakları, 2018’de yapılan teknoloji transfer sözleşmesiyle HAVELSAN’a devredildi. Buna karşın tamamlanan projelerin seri üretimi ve pazarlanmasında bir ilerleme kaydedilmedi.
“DIŞA BAĞIMLILIĞI AZALTIR”
Sayıştay raporunda, tüm bu Ar-Ge projelerinin DHMİ’nin özkaynaklarıyla yürütüldüğü, gelişmiş ülkelerin de kendi ulusal şirketleri tarafından üretilen sistemleri desteklediği vurgulanarak “Yakın zamanda sivil havacılık gözetim alanında yaygın olarak kullanılacağı düşünülen söz konusu sistemlerin Türkiye’de üretimi, dışa bağımlılığı azaltacak ve ülkede de sivil havacılık alanında geliştirilen yeni nesil sistemlerin etkin olarak kullanılması söz konusu olabilecektir. Yurtdışına bağımlılığı ortadan kaldırıp TÜBİTAK ve DHMİ tarafından Ar-Ge çalışmalarıyla geliştirilen KUŞRAD ve MGR gibi radar ürünleri ile özgün CWP projesindeki hava trafik kontrol yazılımı ürünleri gibi milli ürünlerin, endüstrileştirilmesi ve üretimlerinin yapılması konularında başlatılan çalışmaların devam etmesi gereklidir. Bu ürünlerin yurtiçi ve yurtdışı piyasalara sunulması ancak ürünlerin seri üretime geçirilmesi, satış sonrası bakım hizmeti sağlanması ve pazarlama faaliyetleriyle mümkün olabilecektir” denildi.
DHMİ ve TÜBİTAK’ın yürürlükteki mevzuat çerçevesinde bu Ar-Ge ürünlerinin endüstrileşmelerini sağlayamayacağı belirtilerek “Bu nedenle Ar-Ge ürünlerinin endüstrileştirilmesi amacıyla DHMİ ve/veya TÜBİTAK tarafından bir şirket kurulması veya üretim lisansları ve hukuki hakların DHMİ’yi de koruyan bir sözleşme ile özel sektöre devredilmesi gerekmektedir” önerisinde bulunuldu.