Havacılık tarihinde birçok şehidimiz vardır. Bazıları eğitimler sırasında yitirilmiş gencecik fidanlardır. Bazıları da havacılığın gelişmesi adına yapılan çalışmalarda bilgi ve becerilerini ortaya koyan ve bazen bu uğurda canından olan değerli uçmanlardır.
Maalesef vefasızlık yaptığımız bu çok değerli büyüklerimizi yeterince tanımıyoruz, tanıtmıyoruz. Sahte havacılar her tarafı sarmışken, koskoca ata yadigârı Türk Hava Kurumu bünyesinde canlarını veren değerli büyüklerimizi unutmamalıyız. Hele bizler gibi havacılık sevdalıları da bu değerleri unutursak, havacılığın özünü de unuturuz.
Çok değerli bir uçmandan bahsedeceğim, Avni Yaykın. Umarım onu yeterince anlatabilirim.
Mehmet Avni YAYKIN 18 Mayıs 1917 yılında Adana’da dünyaya gelir. Annesi Fatma Hanım, babası Hayrullah Bey’dir. 1,78 boyunda 86,5 kilo ağırlığında yiğit bir Adana delikanlısıdır. Türk Tayyare Cemiyetine ilk uçağı armağan eden Ceyhanlıların toprağındandır. Kuvvetle muhtemel daha dokuz – on yaşlarında Türkiye’nin baş tayyarecisi Vecihi Hürkuş’un Adana seyahatine tanıklık etmişti. O coşkuyu çok küçük yaşlarda hissetmiş ve havacı olmayı her çocuk gibi istemişti. 1937 yılında Adana Erkek Lisesi birinci sınıfını geçer geçmez önce Adana’da açılan planör başlangıç kursuna katılmıştı. Başarılı olanlar Eskişehir’deki yüksek planör kampına davet ediliyordu. O da ikinci sınıfı düşünmeden İnönü’ye hareket etti. Eskişehir yolculuğunu ileride çok büyük bir uçman ve paraşütçü olacak Edibe Subaşı ile birlikte yaptılar. Bu uzun yıllar devam edecek dostluğun ve kardeşliğinde başlangıcı olacaktır. Artık çok sevdiği uçmanlığa başlamış oluyordu.
B brövesini almış, C brövesi için eğitimlere başlamıştı. Öğretmenleri bu çok başarılı, sevgi dolu güleç genci bırakmak istemiyorlardı. 5 Haziran 1937 tarihinde öğretmenlerinin ısrarı ile aylık 40 TL. (Kırk) ile Türkkuşunda göreve başlar. Ertesi yılın 14 Haziran’ında Yaykın artık öğretmen olabilecek birisi olarak görülüyordu. O gün Eskişehir – Bozhöyük noterliğine giderek şu taahhütnameye imza attı.
· 12 yıl (On iki) mecburi hizmet yapacağım.
· Öğretmen muavini olmadan evlenmeyeceğim.
· Türkkuşu’ndan ayrılırsam; aldığım tüm maaşları, harcırahları, ikramiyeleri vb. ödemeleri geri ödeyeceğim.
26 Kasım 1938 günü öğretmen pilot Basri Alev nezaretinde ilk kez planör ile yanlız uçuşa çıkar. Bu ana kadar toplam 6 saat 55 dakika’lık ameli uçuş eğitimi almış ve 41 kez (Kırk bir) iniş/kalkış yapmıştır. Günler çabuk geçmektedir sadece planör değil model uçak ve paraşüt eğitimlerine de devam etmektedir. 18 Eylül 1939 Avni Yaykın daimi memur kadrosuna planör öğretmen muavini olarak dâhil edilir. Bu tarihten itibaren sicil numarası 578 olur.
Yaşı ilerleyen Yaykın’ı 30 Mart 1940’ta askere alırlar. Eskişehir Hava Okulu Işıldak bölüğüne göndeririler. Avni Yaykın ile birlikte öğretmen muavini olan Raif Oltu’da askerliğini özel bir emirle THK Türkkuşu’nda yaparlar. Terhis tarihleri 19 Mart 1943 olacaktır. Askerlik döneminde, paraşüt atlayışı sırasında sağ ayak şaziye kemiğini, suflisin’den kıran Yaykın, daha sonraki dönemlerde paraşütçülüğe pek sıcak bakmamıştır. 5 Kasım 1940’ta motorlu uçuş kamp çalışmalarında başarılı olan Avni Yaykın’a 50 TL. (Elli) mükâfat verilir. Hazır öğretmen muavini olmuşken, elli lira para da varken,
22 Mayıs 1941 tarihinde Ankara, Samanpazarı Leylekli Sokak No: 33’te ikamet eden Remzi kızı Leman Otkun ile evlenir.
Askerlik döneminde motorlu uçuşlara iyice ilgi duyan Yaykın, yarım bıraktığı lise öğrenimini bitirmek için girişimlerde bulunur. Lise iki ve üçüncü sınıfların derslerini dışarıdan çok kısa sürede vererek mezun olur. Motorlu uçuş öğretmeni olan Avni Yaykın’ın dosyasında şu bilgilere rastlıyoruz. 54 (Elli dört) saat çift kumanda uçuş, 281 (İki yüz seksen bir ) saat yanlız uçuş, toplamda 335 (Üç yüz otuz beş) saat uçuş yapmıştır. Uçuş yaptığı uçaklar ise şunlardır. Magister / Hanriot / Focke Wulf ve Guadron.
THK Başöğretmeni Sabiha Gökçen 348 (Üç yüz kırk sekiz) saat uçuşu olan Avni Yaykın’ı 63 saatlik kurs uçuşu sonrasında birlikte sınav uçuşuna çıkarır. Akrobasi uçuşları sırasında Avni Yaykın’ın mide bulantısı olmasına karşın, başöğretmen Gökçen sınav sonuç raporunda “Çok iyi derece ile öğretmenlik yapar” notunu ekleyerek mezun eder. O ana kadar 441 (Dört yüz kırk bir) saat uçuşa ulaşmıştır.
27 Nisan 1947 Avni Yaykın’ın kızından sonra bir erkek çocuğu dünyaya gelir. Adını Özcan koyarlar. THK doğum yardımı olarak 375 TL. yardım yapar. Avni Hoca çok mutludur. Hem aile hayatında, hem de Türkkuşu’nda. Çok sevdiği arkadaşı Emrullah Ali Yıldız ile sık sık tüfek avına gitmektedir. Ailece yapılan pikniklerde Raif Oltu ve diğer arkadaşları ile mutlu günler geçirmektedir.
24 Mayıs 1947 tarihli THK personel kayıtlarında şu bilgilere rastlıyoruz :
Sıra no: 567 Raif OLTU Uçuş Öğrt. Aylığı 375 TL. İş giriş 24 Haz. 1935
Sıra no:578 Avni YAYKIN “ “ “ 375 TL. “ “ 5 Haz. 1937
Sıra no:648 Mustafa İRKİN Model “ “ 250 TL. “ “ 24 Haz. 1935
Bu kayıtların nedeni bir sonraki belgede şöyle açıklanmakta. Askerlik nedeniyle tazminatları ödenerek ayrılan üç öğretmenin geri dönüşteki bilgilerinin tazelenmesi. Askerliklerini özel izinle THK’da yapan öğretmenler listesi ise şöyledir. Raif Oltu, Avni Yaykın, Saffet Ansen (Motorlu uçuş öğretmeni), Mustafa İrkin ve Osman Kandemir (Modelciler).
21 Mayıs 1948 Avni Yaykın’ın motorlu uçuş öğretmeni olamayacağı yapılan kontrolde Fevzi Arsın tarafından THK’ya bildirilir, Canı çok sıkılan Yaykın hocayı yöneticiler iki aylık süre ile İzmir-Aerokulüp’te planör öğretmenliği yapması için İzmir’e gönderirler. Yöneticiler arasında Yaykın hocanın çok sevdiği Cemal Uygun’da vardır. Sevgileri karşılıklıdır. Motorlu uçuş öğretmeni olamaz raporu alan Avni Yaykın 3 Nisan 1949 tarihinde tekrar sınava girer. Eskişehir Hava Okulu Talim Grubu 2. Bölük Pilot Yzb. Talat Gönenç tarafından kontrolleri yapılır. Ancak sonuç olumsuzdur.
Bu aşamada tekrar devreye giren Cemal Uygun planörcülükte çok başarılı olan kardeşini, planör başöğretmenliğine atanması için destekler. Yardımcılığına ise Raif Oltu’yu önerir. Yapılan sınavdan üstün başarı ile çıkan Yaykın hoca, planör başöğretmeni olur. Bu gelişmeden sonra Avni Yaykın kendini planörcülüğe adar. 19 Nisan ile 25 Mayıs 1953 tarihleri arasında Ankara Hasanoğlan Köy Enstitüsünde Avni Yaykın ve İzzet Akın havacılık, planör ve özellikle model uçakçılık üzerine dersler verirler.
22 Temmuz 1954 tarihinde Yugoslavya’nın Belgrad Lisicji Jarak Planör Okulu meydanında yapılan planör yarışmalarına gözlemci olarak giden Avni Yaykın’a okul direktörü Bay Bogoljub Visniç yedi Sırp planörcünün havadan gözetlenmesi görevini vermek ister. Görevi geri çevirmeyen Yaykın Weihe planörü ile havalanır. Gözetim sırasında 1. nirengi noktası Tiel şehrine 35 km. İle 2. nirengi noktası Padine şehrine 45 km. İle ve son nirengi noktası olan Lisicji meydanına 42 km. ile üçgeni tamamlar. Sonuç olarak yarışmacılardan daha iyi derece yapan Avni Yaykın 1.000 m. irtifadan fazlaya, 100 km. den uzağa gitmiş ve havada 3 saat 45 dakika kalmıştır. Bu sonuçlardan sonra Avni Yaykın hocaya Yugoslavya’da Planör Gümüş-C brövesi takdim edilmiştir.
Bu başarı hem Avrupa’da, hem Türkiye’de yankı uyandırmıştır.
Bu uluslararası başarı THK yetkililerini heyecanlandırmıştır. 13 Kasım 1954 tarihinde Atina’da yapılan hava gösterilerine birçok Türkkuşu öğretmeni gönderilir. Atina’da Avni Yaykın’ın Adana’dan da tanıdığı Edibe Subaşı bayan paraşütçü olarak büyük sükse yapar. Atina gezisi sonrasında yurda dönen ekibe başarılarından dolayı THK madalyaları verilir. Düzenlenen törende kafile başkanı Cemal Uygun ve Edibe Subaşı’ya “ALTIN”, Avni Yaykın, Abdurrahman Türkkuşu, Mehmet Esengil ve Naci Filibeligil’e “GÜMÜŞ” madalya verilir.
Diğer yıllarda olduğu gibi bu yıl içerisinde Avni Yaykın’ın da katıldığı birçok yurt gezisi yapılır. Paraşüt, planör, model gösterilerinin yanı sıra motorlu uçuşların’da yapıldığı bu geziler havacılığın sevdirilmesinde önemli rol oynar. 16 Nisan 1955 tarihinde Türkkuşu Genel Müdürü Hv. Kur. Alb. Burhan Göksel “Denedim, müspet neticeler aldım. Terfisini onaylıyorum” diyerek Öğretmen Pilot Avni Yaykın’ı Planör Okul Müdürlüğüne atar. Maaşı da 550 TL. (Beş yüz elli) olur.
29 Haziran – 13 Temmuz 1956 tarihleri arasında Fransa’da yapılan uluslararası planör yarışmalarına Türkiye’den Avni Yaykın ve Ziya Argun gönderilir. Yarışmada toplam ülke sayısı 25’tir. (Yirmi beş) Saint Yan Meydanında yapılan yarışmalara Türk ekibi kiralık K-2 tipinde çift kişilik bir Alman planörü ile katılır. 14 çift kişilik ve 45’te tek kişilik planörün havalandığı yarışmada, pilot Avni Yaykın’ın kumandasında havalanan ikili Lüksenburg-Belçika sınırında (Usseldange) kasabası arasındaki 406 km. (Dört yüz altı) mesafeyi katederler. Bu o yarışmanın ve 1956 yılı uluslararası iki kişilik planör uzun mesafe rekoru olarak tescil edilir. Bu başarı Türk pilotlarına büyük onur kazandırır. Ayrıca bu rekor 25.000 Frank para ödülü demektir. Her iki pilotumuz uluslararası Gümüş-C brövesini de üniformalarına takarlar.
24 Mayıs 1957 yılında Türkkuşu’nda yapılan törenle 20 hizmet yılını dolduranlara THK Genel Başkanı Mustafa Zeren tarafından çeşitli armağanlar verilir. Planör Okul Müdürü Avni Yaykın, Kadri Kavukçu, Sahavet Karapars, Ziya Argun, Hüsnü Tekinay ve Şinasi Kavlakoğlu ödüllerini alırlar. Bir tek kaza nedeniyle istirahatli olan Edibe Subaşı ödülünü daha sonra alır.
11 Eylül 1957 günü THK Türkkuşu’na ait Fargo marka kamyonetle Kütahya’ya giden ekipte Ömer Bayar, Mehmet Uslu, Baş Makinist Fikret Açıl bulunmaktadır. Şoför olmadığından kamyoneti görev aksamasın diye Planör Okul Müdürü Avni Yaykın kullanmaktadır. Kamyonet şarampole yuvarlanır. Sadece Avni Yaykın’a köprücük kemiğinin kırılması nedeniyle 45 gün rapor verilir.
15 Nisan 1958 Planör Okul Müdürü Avni Yaykın Irak Tayyare Cemiyetinin davetlisi olarak Bağdat’a gider. Üç hafta Bağdat’ta planörcülüğün geliştirilmesi için çalışmalarda bulunur.
17 Eylül 1958 Günü saat 12,30 da MKEK uçak fabrikasında üretilen prototip Model-6 olarak adlandırılan planörün test uçuşunun yapılması gerekmektedir. Test uçuşunu, Planör Test Pilotu ve Planör Okul Müdürü olan Avni Yaykın yapacaktır. Avni hoca’da yardımcı olarak daha önce olduğu gibi yanına Öğretmen Pilot Mehmet Sepici’yi planlamaktadır. Ancak test uçuşunun yapılacağı gün Mehmet Sepici hocanın başka bir görevde olması nedeniyle Pilot Enver Gencer ile uçuşa hazırlanırlar. Yer kontrolleri sırasında sağ kanat üzerinde yaklaşık bir saat kadar uğraşıldığını ve uzun konuşmalar yapıldığını bilmekteyiz. Uçuşa karar verildikten sonra Cemalettin Aytaç’ın çektiği planör havalanır. Gerekli irtifa alındıktan sonra Etimesgut üzerinde start yapılır. Düz uçuştan sonra dönüş kontrolleri esnasında, sola dönüş kumandası verildiğinde sağ kanatçık kopar. Planör hızla virile girer ve virilden kurtulamayarak şehit olurlar. THK camiası yasa bürünür.
Bu düşüş enteresandır. Tüm çalışmalara rağmen kanatçığın neden koptuğu bulunamaz. Enteresanlık şehit olmalarıyla da bitmez. 27 Ekim 1958 tarihli THK Hukuk Müşavirliğince; Avukat Şeref Kazım Tutaş imzalı bir rapor yayınlanır. Raporda THK tüzüğünün 46. Maddesi gereğince şehitlere tazminat verilemeyeceği belirtilir. Çünkü test uçuşu THK dışında MKEK adına yapılmıştır. Uzun uğraşlar sonucu 13. Kurultayda alınan karar gereğince 12.500 TL.’sına artırılan ölüm tazminatlarının verilmesi Genel Yönetim Kurulu kararına bağlı olarak uygulanabilir ifadesine dayandırılarak tazminat verilmesi uygundur denilir. 3 Kasım’da THK Genel İdare Kurulunun yaptığı toplantıda 7.500 TL’ sı tazminat verilmesi kararı çıkar. Ayrıca MKEK emrinde uçarken şehit olan iki planörcünün hukuksal durumu araştırılmaya devam eder. Şu ana kadar herhangi bir belge bulunamasa da MKEK da pilotlara sahip çıkar.
5 Ocak 1959 tarihli THK Genel İdare Kurulu kararı ile ilaveten 5.000 TL. daha verilmek üzere, toplamda 12.500 TL. ölüm yardımında bulunulmasına karar verilir.
Avni Yaykın’ı anlatmak çok zor, Kırk üç yıllık bir havacı olarak anlatmaya çalıştım. Ama anlatabildim mi? Ya da anlaması gerekenler anlarlar mı? Ruhu şad olsun. Onu saygı ve minnetle anıyorum.
Mustafa KILIÇ
Havacılık Tarihi Araştırmacısı-Yazar
sontayyareci@gmail.com
Mustafa KILIÇ kimdir?
(1959, Eskişehir) Havacılığa Ankara paraşüt kulesinden atlayışlar ile başladı. 1977 yılında Türk Hava Kurumu ( THK) İnönü Eğitim Merkezinde paraşüt başlangıç eğitimi aldı. Eskişehir Bahçelievler Lisesi Havacılık Kolunu kurdu. Hava Teknik Okulları’nı 1978 yılında bitirdikten sonra Hava Astsubay olarak ilk birliği Sinop, Ayancık’a gitti. Birçok model uçağını denizde ya da ormanda kaybetti. Diyarbakır BHM’ de 1983-88 yıllarında görev yaptı. Hava Kuvvetleri Radar Kıymetlendirme Kıtasında Kalite Kontrol öğretmenliği yaptı. Anadolu Üniversitesini bu yıllarda bitirdi. Ahlatlıbel Radarında mübadele personel koordinatörlüğünü yürüttü. Emekli olduğu 2002 yılına kadar Emir Astsubaylığı görevinde bulundu. Son olarak THK 22. Genel Başkanı Korg. E. Karakuş ile birlikte iken yolu THK ile bir kez daha kesişti. 2002 yılında açılan THK Müzesinin kurucuları arasında yer aldı ve ilk amiri olarak görev yaptı. Havacılık tarihi, özellikle THK tarihi ile ilgili araştırmalara yoğunluk verdi. Çeşitli dergilerde makaleleri yayımlandı. Özellikle THK Uçantürk dergisinde tarihsel yazılar ve fotoğraflar yayımladı. Kuruluş yıldönümü, kitap fuarları, bölgesel faaliyet kapsamında fotoğraf ve belgeler sergisi açtı. THK Kültür Yayınlarından “THK-13 Uçan Kanat” kitabını yayımladı. 2006 yılı sonlarında THK Basımevi Kısım Şefi olarak atandı. Uzun yıllar üzerinde çalıştığı “THK Dizinseli” adlı kitabı THK yöneticileri tarafından dikkate alınmadı. Basımevinde ve THK yönetiminde gözlemlediği olumsuzlukları paylaşmaya başlayınca 2012 yılında THK’dan kovuldu. 2017 yılında “Son Tayyareci” adlı kitabını yayımladı. Halen STK’larda, Üniversitelerde ve televizyonlarda THK’yı anlatmaya devam ediyor. Çalışmalarını “Türkkuşu”, “Uçankanat” ve “THK Kronolojisi” adlı kitaplarda yayımlamayı planlıyor.